O projekcie - Bezpieczna Wisła

„Bezpieczna Wisła – ekologicznie w przyszłość” to program działań retencyjnych, który stanowi element zarządzania ryzykiem powodziowym w regionie wodnym Górnej Zachodniej Wisły i Górnej Wschodniej Wisły między Krakowem a Zawichostem. Eksperci w uzgodnieniu z Wodami Polskimi i mieszkańcami zagrożonych terenów wypracują najlepsze metody ochrony przed powodzią.

Ocieplanie się klimatu nie oddaliło niebezpieczeństwa powodzi. To niebezpieczne zjawisko zmieniło jedynie swoją charakterystykę. Czynnikiem sprzyjającym powstawaniu powodzi nie są już, jak dawniej, głównie wiosenne roztopy i jesienne ulewy. Zagrożenie powodują teraz nawalne deszcze, występujące także w środku lata. Szczególnie groźny charakter przybiera ono na terenach górskich i podgórskich. Średnioroczne straty powodziowe w obszarze dorzecza Górnej Wisły są najwyższe w kraju. Nawet kilkugodzinny, gwałtowny opad wystarczy, aby niewielki potok lub strumień zmienił się w rwącą rzekę porywającą wszystko, co napotka na swej drodze i stanowiącą zagrożenie nie tylko dla dobytku, ale także dla życia ludzi. Te ogromne masy wody zalewają następnie położone niżej wokół rzek obszary oddalone o kilkadziesiąt, a nawet kilkaset kilometrów. W 2010 r. z taką sytuacją mieli do czynienia m.in. mieszkańcy okolic Sandomierza oraz miejscowości położonych dalej wzdłuż Wisły. Wielka woda, największa od 160 lat, dotarła wtedy nawet do Warszawy.

Cele Programu

Zasadniczym celem Programu „Bezpieczna Wisła – ekologicznie w przyszłość” jest zwiększenie ochrony przed powodzią w obrębie tzw. Wisły Sandomierskiej, od ujścia Nidy do ujścia Sanu. Analizowany będzie jednak znacznie większy obszar zlewni Wisły, w poszukiwaniu dodatkowych możliwych działań, które ograniczą zagrożenie na królowej polskich rzek i jej kluczowych dopływach. W procesie przygotowania i realizacji Programu powstanie zespół ekspertów, który wypracuje przy udziale przedstawicieli samorządów oraz lokalnych społeczności, optymalne rozwiązania, służące zmniejszeniu przepływu wody powodziowej oraz obniżeniu wysokości fali powodziowej. Zaproponowany zestaw działań technicznych i nietechnicznych będzie uwzględniać kwestie środowiskowe i społeczne.
Celem prac nadzorowanych przez Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie ma być zminimalizowanie zagrożenia powodziowego dla powodzi o prawdopodobieństwie wystąpienia raz na 100 lat (woda 1%).

Efektem prac Programu będzie:

1) wybór optymalnych rozwiązań zabezpieczenia przed powodzią w oparciu o współpracę konsultacje społeczne i zaangażowanie kluczowych interesariuszy;

2) identyfikacja i wstępna analiza potencjalnych zagrożeń i korzyści płynących wynikających z proponowanych rozwiązań z zakresu ochrony przeciwpowodziowej, w oparciu o Strategiczną Ocenę Środowiskową i Społeczną (OOŚS).

Współpraca, konsultacje i wspólne rozwiązania

Wybór optymalnych rozwiązań, zabezpieczających przed powodzią obszar Programu, odbędzie we współpracy z przedstawicielami JST i lokalnymi społecznościami. Ważnym etapem prac będą wizyty terenowe w celu omówienia problemów i możliwości rozwiązań z zakresu ochrony przeciwpowodziowej. Zaplanowano również konsultacje społeczne oraz trzy eksperckie konferencje z udziałem przedstawicieli JST z obszaru objętego Programem. Podczas trwania Programu prowadzone będą działania komunikacyjne informujące o poszczególnych etapach projektu i wypracowanych rozwiązaniach.

Ochrona przed powodzią i suszą

W ramach prac zostanie przeprowadzona weryfikacja istniejących opracowań, analiz i programów, tak aby powstał nowy program działań retencyjnych wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko dla części dorzecza Górnej Wisły. W ramach realizacji projektu zostaną zrewidowane dostępne modele hydrauliczne z projektu dot. opracowania map zagrożenia powodziowego oraz opracowane nowe modele dla wybranych cieków. Przeprowadzona zostanie analiza stanu technicznego infrastruktury i zagospodarowania przestrzennego, ze szczególnym uwzględnieniem identyfikacji miejsc społecznie i środowiskowo ważnych (np. obszarów chronionych, obiektów dziedzictwa kulturowego, czy obszarów przeznaczonych pod wykupy gruntów) oraz odcinków cieków wrażliwych na erozję i odkładanie się osadów. Istotnym źródłem danych, obok analiz zagrożeń i lokalnych programów inwestycyjnych, będą przyczyny, przebieg i skutki powodzi z 2010 r. Co ważne, obok wiodącego celu ochrony przed powodzią, w analizach bardzo ważną rolę odgrywać także będzie potrzeba poszukiwania dodatkowej retencji także w obliczu pojawiającego się na tym obszarze problemu suszy.

„Bezpieczna Wisła – ekologicznie w przyszłość” występuje pod pełną nazwą jako „Program działań retencyjnych stanowiący element zarządzania ryzykiem powodziowym w regionie wodnym Górnej Zachodniej Wisły i Górnej Wschodniej Wisły między Krakowem a Zawichostem”. Zasadność realizacji Programu „Bezpieczna Wisła” wynika poza zapisami planów zarządzania ryzykiem powodziowym, m.in. z ustaleń Zespołu ds. poprawy bezpieczeństwa powodziowego na obszarze dorzecza Wisły w rejonie Wisły Sandomierskiej. Został on powołany w trakcie prac nad przeglądem i aktualizacją planów zarządzania ryzykiem powodziowym na mocy zarządzenia Prezesa Wód Polskich z dn. 1 lipca 2021 r. W skład Zespołu weszli przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego z rejonu Wisły Sandomierskiej oraz PGW Wody Polskie.

Podejmowanym w ramach Programu działaniom towarzyszy troska o uwzględnienie standardów Banku Światowego dla opracowań Strategicznej Oceny Środowiskowej i Społecznej (SESA). Wykonawcy kierują się również postanowieniami Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (tzw. Dyrektywa Powodziowa), przeniesionej do prawodawstwa polskiego poprzez ustawę Prawo wodne. Program realizowany jest przy zachowaniu spójności merytorycznej z wieloma dokumentami planistycznymi w obszarze gospodarki wodnej w Polsce. Z takimi dokumentami jak m.in.:

1) Przegląd i aktualizacja map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego,
2) Opracowanie map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego (od rzek) w zakresie wynikającym z przeglądu i aktualizacji wstępnej oceny ryzyka powodziowego (w opracowaniu),
3) Przegląd i aktualizacja planów zarządzania ryzykiem powodziowym,
4) II aktualizacja Planów gospodarowania wodami (II aPGW),
5) Plan przeciwdziałania skutkom suszy,
6) Opracowanie Programu przeciwdziałania niedoborowi wody na lata 2021-2027 z perspektywą do 2030 r.,
7) Wdrożenie instrumentów wspierających realizację działań PZRP,
8) Opracowanie krajowego programu renaturyzacji wód powierzchniowych,
9) Kontrakt 5.7.1 Program działań nietechnicznych i retencyjnych stanowiący element zarządzania ryzykiem powodziowym w regionach wodnych Małej Wisły i Górnej Wisły (zlewnia powyżej Krakowa), z uwzględnieniem ochrony przed powodzią miasta Krakowa,
10) Kontrakt 4.B Centra Operacyjne – zadanie 4.B.1/1 Modernizacja i wdrożenie systemów informatycznych wspomagających pracę operacyjną Centrów Operacyjnych Kraków i Wrocław wraz z dostawami niezbędnego sprzętu i oprogramowania.

Wdrożenie i realizacja programu w istotny sposób zwiększy bezpieczeństwo powodziowe mieszkańców tego obszaru, jak również obszarów położonych poniżej regionu wodnego Górnej Wisły, tj. Wisły Środkowej na odcinku aż do samej Warszawy.

Finansowanie Programu

Program jest częścią Projektu POPDOW (Projekt ochrony przeciwpowodziowej w dorzeczu Odry i Wisły), realizowanego ze środków Banku Światowego.